یادداشتی در سوگ دكتر محمد تقی خانی
زارا: معاون بین الملل سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در سوگ ˮدكتر محمد تقی خانیˮ، اولین معاون آموزشی اسبق دانشگاه تهران یادداشتی نوشت.
به گزارش زارا به نقل از ایسنا، متن یادداشت دكتر عباس خامه یار به دنبال درگذشت این اندیشمند، نویسنده و پژوهشگر به این شرح است: «با تاسف و اندوه فراوان آگاه شدم كه دوست قدیمی و عزیزم جناب دكتر محمد تقی خانی، استاد با فضیلت و معاون آموزشی اسبق دانشگاه تهران بامداد روز سه شنبه، ۲۱ فروردین ماه به رحمت ایزدی پیوست.
جامعه دانشگاهی كشورمان بویژه دانشگاه های مختلف تهران، تلاش های ارزشمند ایشان در ارتقای سطح نظام آموزش عالی را به خوبی می دانند و قدردان او هستند. اما آنچه كه اینجانب می خواهم بدان اشاره كنم، تلاش مرحوم دكتر تقی خانی در منطقه ای كردن نظام آموزشی كشور و بخصوص فرا ملی كردن دانشگاه تهران بعنوان دانشگاه مادر و جایگاه رفیع آن در نظام آموزشی كشور است، تا بدین وسیله همگی یادی از او داشته باشیم، به روان پاكش درود بفرستیم و راهش را ادامه دهیم...!
در این مقال تمایل دارم سخن از طرح بزرگ و ناتمامی به میان آورم كه علی رغم تلاش های اینجانب و زنده یاد تقی خانی و دیگر هم دانشگاهی های او، متاسفانه تابحال هیچ نتیجه ای در بر نداشته و به انجام نرسیده است. این طرح را با كمال تاسف می توان قربانی كشمكش ها و رقابت های جریان های سیاسی داخلی در سال های گذشته دانست!.
آنچه مسلّم است، دانشگاه تهران دانشگاه مادر ایران است و از این جهت تأسیس شعبه یا پردیس این دانشگاه در هر كشوری در منطقه به علت جایگاه آن و به عنوان ویترین نظام آموزش عالی جمهوری اسلامی ایران حائز اهمیت فوق العاده ای است و بدیهی است كه بدلایل گوناگون، كشور لبنان در صدر این اولویت ها قرار دارد.
در سال ۱۳۷۰ اینجانب با مأمور به خدمت شدن از دانشگاه تهران به معاونت بین الملل وقت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، بعنوان وابسته فرهنگی كشورمان عازم لبنان شدم.
از دیرباز بیشتر كشورها در لبنان به تاسیس دانشگاه اقدام نموده اند. همچون دانشگاه آمریكایی بیروت در سده گذشته؛ یعنی از نیمه دوم قرن نوزدهم و دقیقاً از سال 1866 میلادی در بیروت تاسیس شد. همینطور دانشگاه های سن ژوزف و یسوعی وابسته به سازمان پدران مسیحی در سال 1875 در لبنان تأسیس شدند.
چنانچه محل فارغ التحصیلی چهره های برجسته جهان عرب و كشورهای اسلامی را جستجو نماییم، خواهیم دید كه فهرست اسلامی آنان در بیش از دویست صفحه مربوط به دانشگاه آمریكایی بیروت است. بیشتر زمامداران و شخصیت های فرهنگی، سیاسی، علمی، ادبی، مذهبی، روزنامه نگاران و نویسندگان سرشناس كشورهای اسلامی و بخصوص كشورهای عربی، فارغ التحصیلان دانشگاه آمریكایی بیروت هستند. اندیشه و پایه فكری این افراد، در دانشگاه آمریكایی بیروت شكل گرفته و پرورش یافته است. سید محمود حسابی، امیر عباس هویدا عبدالحلیم خدام، سلیم الحص، فؤاد سنیوره و علی اكبر صالحی و... از فارغ التحصیلان این دانشگاه هستند.
همچنین جرجی زیدان نویسنده و تاریخ نگار برجسته مسیحی، جرج حبش، حمد بن جاسم و ارسلان كه نقش اساسی در تحولات جهان عرب ایفا كردند و هم حنان عشراوی شخصیت نخست مذاكره كننده سازش با رژیم صهیونیستی، شهید عماد مغنیه فرمانده مقتدر مقاومت اسلامی لبنان، امیر حافظ و دیگر نام های آشنا و درخشانی كه در حوزه های مختلف علمی، هنری، فرهنگی و سیاسی در غرب آسیا، صاحب نام و شهرت بوده اند، در این دانشگاه تحصیل كرده اند.
سیاست مداران برجسته آمریكایی ومنطقه ای همچون فیلیپ حبیب، رفیق حریری و سلیم الحص عضو هیأت امنای دانشگاه آمریكایی بیروت و فارغ التحصیل دانشگاه یسوعی هستند و در این دانشگاه نقش بزرگی ایفا كرده اند.
كشور مصر باوجود فقر اقتصادی و بحران های اجتماعی شدید ناشی از آن هم دانشگاه های مختلفی را در كشورهای دیگر همچون لبنان و سودان تأسیس كرده است كه از آن میان "الجامعةالعربیه" در لبنان وابسته به دانشگاه اسكندریه این كشور است.
از اواخر دهه شصت تاكنون، هنگامی كه اینجانب پیشنهاد تأسیس پردیس دانشگاه تهران را در لبنان عرضه كرده ام، آمریكایی ها و كشورهای غربی ده ها دانشگاه در مناطق پیرامونی ما تأسیس كرده اند. بیش از 6 دانشگاه مهم تنها در شهرك دانشگاهی قطر تأسیس شده و به جذب دانشجویان ایرانی و كشورهای دیگر منطقه پرداخته است. هم اكنون دانشگاه هایی از 6 ایالت آمریكا، نمایندگی های خویش را بوجود آورده و در حال جذب دانشجو هستند. با عنایت به امكانات گسترده این كشورها دانشگاه های منتسب به آنها دانشجویان زیادی را پذیرش كرده و هزینه های هنگفتی را از آنان و خانواده های ثروتمندشان دریافت می كنند.
6 دانشگاه و دانشكده آمریكایی در كشورهای عمان، اردن، فلسطین اشغالی، كویت، دبی و شارجه سخت در حال فعالیتند. در قاهره، دانشگاه آمریكایی بزرگی وجود دارد كه از سال 1919 میلادی تأسیس شده است. در شهر سلیمانیه عراق دانشگاه آمریكایی تأسیس شده و در شهر دهوك عراق هم كلنگ احداث دومین دانشگاه آمریكایی به زمین زده شده است. آمریكایی ها باوجود اختلافات و تنش هایی كه با دولت سودان دارند، دانشگاهی در خارطوم پایتخت این كشور تأسیس كرده اند كه نقش مهمی در جذب دانشجویان شمال آفریقا به عهده گرفته است.
در ماه های گذشته، سفیر آمریكا در الجزایر به مردم این كشور خبر تأسیس دانشگاه آمریكایی را داده است. همه این دانشگاه ها كه در دو دهه اخیر تأسیس شده اند، مبادرت به جذب دانشجو می كنند و بعنوان كانون های آموزشی و پایگاه های بزرگ فرهنگی آمریكایی ها در منطقه به شمار می روند.
اینجانب از همان آغاز حضور در لبنان، بعنوان یك اقدام مهم و حتی اولین فعالیت، تلاش و كوششم این بود تا نسبت به تأسیس پردیس دانشگاه تهران در این كشور اقدام كنم. برای اجرای این طرح، مقدمات آن تهیه و آماده شد. وابستگی هایم به دانشگاه تهران بسیار زیاد بود، به علت فارغ التحصیل شدن از آن و داشتن علایق و موقعیت هایی نظیر عضویت هیأت علمی جهاد دانشگاهی و مسؤولیت جهاد دانشگاهی دانشكده حقوق و علوم سیاسی، ارتباط با وزرای علوم، رؤسا و نماینده ولی فقیه در دانشگاه تهران و...، بر پیگیری این طرح و تولید زمینه رضایت مندی برای اجرای آن اصرار داشتم. نخستین كسی كه این طرح را به لبنان آورد و عرضه كرد، مرحوم دكتر حریرچی، استاد ادبیات عرب بود كه از اساتید مؤمن و برجسته دانشگاه تهران بود و این طرح را در اردیبهشت ماه سال 1370 در بیروت رونمایی نمود.
وی جلسات و دیدارهای متعددی با نمایندگان سیاسی و فرهنگی و دانشگاهی كشورمان، دبیران وقت و فعلی حزب الله، مرحوم علامه فضل الله، علامه شمس الدین و دیگر شخصیت های دانشگاهی لبنان برگزار كرد و آنچه لازم به نظر می رسید را توضیح داد و بیان كرد و با امید بسیاری در خصوص پذیرش و اجرای طرح، به كشورمان بازگشت.
دكتر شمس الدین وهابی و زنده یاد دكتر محمدتقی خانی معاونان اداری- مالی و آموزشی وقت دانشگاه تهران در آبان ماه سال 1371 به منظور بررسی و شناخت قابلیت های اجرایی طرح و برآورد هزینه های اولیه و انجام توافق نهایی در صورت تأیید آن، به بیروت آمدند.
آنان به علت سابقه، توان و تعداد زیاد فارغ التحصیلان دانشگاه آمریكایی، در موفقیت این طرح تردید داشتند. با دبیران كل، وزیر علوم وقت و رؤسای دانشگاه های مختلف همچون دانشگاه آمریكایی ملاقات كردند. فاصله و برتری علمی دانشگاه تهران را بخصوص در دوره های كارشناسی ارشد و دكتری نسبت به دانشگاه آمریكایی كاملاً احساس كرده و با امیدی فراوان به امكان اجرای طرح، به كشور بازگشتند.
مرحوم تقی خانی از این موفقیت و توانمندی دانشگاهش در رقابت با چنین دانشگاه هایی به وجد آمده بود.
این دو بزرگوار در بازگشت به تهران طی گزارشی به رئیس وقت دانشگاه دكتر رحیمیان، لزوم قطعی تأسیس پردیس دانشگاه تهران در بیروت را عرضه كردند و متذكر شدند: "البته در اجرای آن طرح مشكلات و موانعی هم وجود دارد كه می بایست مرتفع شود".
جریان های سیاسی و اجتماعی كشور لبنان هم برای اجرای چنین طرحی یكدل و آماده بودند و تاكید داشتند كه امروز بهترین فرصت برای دریافت چنین مجوزی است و مشخص نمی باشد كه در آینده چه اتفاقی رخ خواهد داد.
مرحوم علامه فضل الله در ملاقات هایی كه با این دو هیأت داشت، خاطرنشان كرد: " ایران در لبنان ملت دارد، اما دیگران از این خصوصیت برخوردار نیستند. لبنان در حقیقت خط مقدم مقاومت برای ایران به حساب می آید. امروز وزیر آموزش عالی، فردی شایسته، با روحیه ضداسرائیلی و اهل فرهنگ است، اگر با او صحبت كردید، سلام مرا هم به او برسانید... و از این فرصت استفاده كنید."
من هم در این ملاقات هیئت ایرانی با وزیر علوم لبنان حضور داشتم. "میشل اده" فردی مسیحی و سردمدار نهضت دانشجویی ضدآمریكایی و ضدصهیونیستی در دوران دانشجویی خود بود. لبنانی ها معتقدند كه وی از چهره های شاخص مبارزه با صهیونیزم از دوران جوانی اش بوده است.
دو وزارت آموزش و پرورش و علوم لبنان اخیرا با هم ادغام شده بودند و این امر زمینه اجرای چنین نگاهی را تسهیل می كرد. علامه فضل الله در تأیید طرح اظهار داشته بود: "این طرح برای موقعیت انقلاب اسلامی در لبنان كه به منزله حضور در تمام منطقه است، از مهم ترین شرایط مساعد سیاسی و كمك به مسلمانان است كه امكان دارد تكرار نشود. بنابراین آماده همكاری هستیم و این مورد برای ما مهم است. در كشور لبنان هفده دانشگاه رسمی وجود دارد و تهاجم فرهنگی غرب در این عرصه جدی است و ما هیچ مركزی نداریم. دانشگاه مركز یورش تهاجم فرهنگی ضد ماست".
سیدحسن نصرالله هم معتقد بود: "اوضاع سیاسی در این زمان، برای دریافت مجوز بسیار مناسب می باشد. چه از لحاظ ارتباط با مسؤولین مربوطه، چه رابطه میان دولتی ها و چه رابطه میان دو كشور لبنان و ایران. از این رو واگذاری این طرح به آینده مناسب نیست". سیدحسن نصرالله در اردیبهشت سال 70 به مرحوم حریرچی سفارش كرد: "تنها كاری كه از سوی جمهوری اسلامی در كشور لبنان، بخصوص در بین مسلمانان به صورت عموم و شیعیان به صورت ویژه می تواند سال های طولانی ماندگار باشد، تولید شعبه دانشگاه تهران است. من سال های پیش، تولید چنین دانشگاهی را برای مقامات جمهوری اسلامی ایران پیشنهاد كرده بودم، زیرا وجود چنین دانشگاهی از سوی دانشگاه تهران كه مقامی والا و بین المللی دارد، برای همه ما تحقق یك رؤیای طلایی به شمار می رود".
مرحوم علامه فضل الله در تاریخ 70/2/23 در بیروت تصریح كرد: "باز شدن این دانشگاه علاوه بر حضور فرهنگی جمهوری اسلامی به صورت دائم و پایا، خدمت عظیمی به اسلام و شیعیان لبنانی است. من این طرح را مقدمه برآمدن آرزوی تمام مسلمانان لبنان، بخصوص شیعیان محروم این سرزمین می دانم".
علی رغم تلاش فراوان و دیدگاه همسو و موافق شخصیت های سیاسی، دانشگاهی و علمی در لبنان، اما این كار ناكام ماند! از ابتدای پیروزی انقلاب این طرح را همه دست اندركاران با مسؤولین در بین گذاشتند، اما متأسفانه به علت رقابتی كه میان دانشگاه های غیر دولتی و دولتی وجود داشت، با این كار مخالفت شد و طرح تاسیس شعبه دانشگاه تهران در بیروت زمین خورد و متاسفانه هم اكنون در شرایط اقتصادی ما و سیاسی آنها، انجام چنین طرحی امكان پذیر نیست. این دانشگاه می توانست برای جذب هزاران دانشجوی منطقه نقش مهمی ایفا كند و حتی برای دانشگاه تهران درآمدزا باشد و متقابلا رؤیای طلایی خیلی از لبنانی ها را هم محقق كند. اما دریغ و افسوس كه این كار به سرانجام نرسید!
امید است روزی آمار دانشگاه های آمریكایی و كشورهای غربی در منطقه پیرامونی ما كه از سال 1371 به بعد تأسیس شده اند، با تعداد دانشجویان آنها احصاء، مقایسه و طرح های اسلام ستیزی، شرق ستیزی، ایران و شیعه ستیزی در این دانشگاه ها بررسی شود و مورد مطالعه و پژوهش قرار گیرد تا میزان زیان این كار زمین مانده مشخص شود.
به نظر می رسد این امر مهم یك كار ناكرده و یك نقطه تاسف آور در كارنامه عملكرد ما در لبنان است و هم آرزوی بر باد رفته مرحوم دكتر تقی خانی و همكاران اوست.
بسیاری از طرح ها و ایده های مهم این چنیی متاسفانه با مشاجره سیاسی به شكل مسخره آمیزی آخر می یابد !!
چگونه می توان این فرآیندها را اصلاح كرد؟ آیا با كار رسانه ای می توان در برابر چنین اشتباهات جبران ناپذیری ایستاد؟ آیا ساختار كشورهای رابطه محور ـ كه تا حدودی كشورمان هم چنین است ـ كه طرح های آنان به این شكل ناتمام می ماند را می توان اصلاح كرد؟ آیا می توان در این باره صدمه شناسی كرد؟!
چالش ها و مشكلاتی از این دست هم اكنون هم پا برجاست و خویش را همواره در جاهای مختلف نشان داده است. هرجایی كه مشكلات این چنینی رخ می نماید، ناشی از همان رقابت ها و درگیری های مسائل سیاسی داخلی است.
بازگو كردن بیشتر این موضوع، مشكلی را حل نمی كند، گرچه این سختی ها هنوز هم وجود دارد.
نكته ای را كه باید اضافه كنم، این است كه زمین احداث دانشگاه از سوی شهید سید عباس موسوی دبیر كل سابق حزب الله آماده واگذاری بود. آمادگی دانشگاه تهران هم به حدی زیاد بود كه در فكر و اندیشه برنامه ریزان قرار داشت.
آن روزها حاج بابایی ـ مسؤول وقت امور حقوقی دانشگاه تهران ـ به من اظهار داشت: "امكاناتی كه برای هر دانشكده در داخل تأمین كرده ام، برای شعبه دانشگاه تهران در لبنان هم تدارك دیده ام..."
اگر صورت جلسه ها و ملاقات ها را مرور نماییم، خواهیم دید با چه شور و شوقی از این طرح استقبال شده بود و چگونه این مسأله بعنوان ایده اولیه تازه عنوان شد. دانشگاه آمریكایی ابتدا از یك دانشكده پزشكی شروع شد. نیاز نیست تا یكباره دانشگاهی بصورت كامل تولید شود. امروزه در كشورهای آفریقایی مبلغان مسیحی از بیمارستان و یا از دانشگاه پزشكی بعنوان محملی برای خدمت رسانی به مردم بومی در تبلیغ آیین خود استفاده می نمایند.
آمریكایی ها هم اینگونه كار خویش را آغاز كردند، درحالی كه ما این گونه عمل نكردیم. هنوز هم با گذشت حدود چهل سال هیچ جایگاهی در این خصوص نداریم و در شرایط كنونی این امكان از بین رفته است.
البته در این اواخر، مجلس اعلا و حزب الله دانشگاهی را تحت عنوان «دارالحكمه» به وجود آوردند كه سال قبل از آن بازدید كردم. این مراكز بومی محسوب می شوند نه دانشگاهی بین المللی و از سوی دیگر اعتبار، جایگاه، فراگیری و قدرت جذب دانشگاه تهران را ندارند
در آخر با گرامیداشت مجدد یاد و خاطره زنده یاد دكتر تقی خانی، امیدوارم آرزوی این بزرگمرد علمی و دانشگاهی كشورمان با همت والای هم اندیشان او تحقق یابد….
آمین یا رب العالمین».
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب